Dağ ve kamp mutfağının olmazsa olmazlarından birisi ocaktır. Dağcılıkta kullanılan ocaklar yüksek irtifa ve alçak irtifa ocakları olarak ikiye ayrılmakta, ayrıca yakıt tiplerine göre de sınıflama yapılabilmektedir. Alçak irtifada  0-2.000mt. bütan kartuşlu ve ispirto ocakları kullanılabilirken, 2.000-2.500mt ve sonrası için benzinli ocaklar tercih edilmelidir. Lpg, bütan ve propan ocaklar alçak irtifalarda verimli şekilde yanarken, yükseklere çıkıldıkça oksijen miktarının azalması nedeniyle yanma verimleri ciddi şekilde azalmakta hatta 3.000mt sonrası verim sıfıra kadar düşmektedir.

Dağcılıkta kullanılan ocak tiplerine geçmeden önce yakıt tiplerinin bilinmesinde fayda vardır. Bir çok yabancı web sitesinde yer alan yakıt isimlerinin Türkçe karşılıkları tam olarak bilinmediği için karışıklıklara sebep olabilmektedir. Aşağıdaki listede yakıt türleri ve Türkiye’de bilinen karşılıkları yer almaktadır.

Pure benzin = White gas, white gaz, saatçi benzini, nafta, naphta
Unleaded petrol = Kurşunsuz benzin
Gasoline = Dizel, motorin, mazot
Karosene = Gazyağı
Lampoil = Gazyağı, parafin
Methylated spirits = İspirto, alkol

Yakıtlar birbirleriyle yanma kuvvetlerine göre kıyaslanırsa, 1.000mt rakımda ispirtonun yaklaşık 80-90ml’si 14-15 dakikada 1Lt suyu kaynatırken,  kurşunsuz benzinde bu süre yaklaşık 4-5dk. ve sadece 14-15ml benzin ile yapılabilir.

İspirto Ocakları

İspirto, İngilizcede “denatured alcohol” olarak adlandırılan yanıcı ve zehirli bir maddedir. Oda sıcaklığında (25C) sıvı olarak bulunur. Çok yanıcı bir madde olduğu için kolaylıkla alev alır. İspirto ocakları sessiz çalışması sebebiyle tercih edilmektedir. Ancak benzinli ocak tiplerine göre yanma verimleri düşüktür. İspirto ocaklarında en bilinen marka İsveç malı olan Trangia’dır. Backpacker’lar için güzel bir tercih olan Trangia ispirto ocakları karosen ve alkol ile de çalışabilir. Karmaşık olmayan basit yapısı, sessiz çalışması ve kolay kurulumu ile günlük aktiviteler için çok idealdir. Ancak yüksek irtifada, rüzgarlı havalarda, aşırı soğuk havalarda verimi çok düşmekte, kar eritme işlemi bile zahmetli bir hale dönüşebilmektedir. Trangia ispirto ocaklarının modellerine göre 1.50 – 1.75Lt kapasiteli tencereleri, 0.9Lt çaydanlığı, 22cm’lik tava ve rüzgar kalkanlarıyla beraber yaklaşık 1Kg. ağırlıkları vardır. Tragia ispirto ocaklarının bazı modellerine isteğe bağlı olarak benzinle çalışma ünitesi de monte edilebilmektedir.

Kartuş Ocakları

Kartuşlu ocaklar genellikle bütan, propan, Lpg ile çalışan ispirto ocaklarına nazaran biraz daha karmaşık yapıya sahip ocaklardır. Bu odalar evlerde kullanılan ocaklarla aynı şekilde çalışırlar. Ancak kartuş basınçları yüksek irtifaya çıkıldıkça düştüğünden yanma verimleri ciddi şekilde azalmaktadır. Yüksek irtifalara çıkılmayacağı ve çok soğuk olmayacağı (-5C ve altı) bilinen aktivitelerde tercih edilebilir. Ucuz ve zahmetsizdir. Kartuşlar genellikle 230-500gr sıvılaştırılmış petrol gazı barındırırlar. 250gr. kartuş 1000mt. irtifada (gaz orta seviye açık olmak koşuluyla) yaklaşık 3 saat kesintisiz yanabilmektedir. Daha da yükseklere çıkıldıkça bu süre azalmakta, hava sıcaklığı düştükçe verim ciddi şekilde azalmaktadır. Kartuşlar vidalı kartuş ve düz kartuş olarak ikiye ayrılmaktadır. Kullanacağınız ocak tipine göre kartuş seçimi yapılması gerekmektedir. Vidalı kartuşlar, kartuş içinde yakıt bitmese bile sökülebilirken, düz kartuşlarda bu imkansızdır. Vidasız kartuş, ocak mekanizmasında yer alan bir iğne vasıtasıyla delinmekte ve oradan gaz tayini yapılmaktadır. O nedenle vidasız kartuşlar tamamen bitmeden sökülemezler. Sökülmesi halinde durdurulamayacak şekilde bütan çıkışı olur ve patlama riski taşır. Kartuşlu ocaklarda, kartuşun bitmesine yakın basıncı iyice azalır, bu durumda yanmaz süresini biraz daha arttırmak için kartuş ters çevrilebilir.

Kartuş ocakları için Türkiye’de temini kolay markalar Coleman, MSR, Primus, Kovea ve Nurgaz’dır.

Benzin Ocakları

Benzinli ocaklar, yüksek irtifa ve kış dağcılığı için en çok tercih edilen ocaklardan biridir. Bu ocaklar sadece benzinle çalışabildiği gibi multifuel özellikte olanları modellerine göre; hem bütan kartuş, white gas, benzin, gazyağı da yakabilmektedirler. Bu tip ocaklar ispirto ve bütan gazla çalışan ocaklara göre biraz daha karmaşık yapıya sahip ocaklardır. Hiçbir benzin ocağı soğuk karlı bir ortamda sadece bir çakmak çakmasıyla alev alacak kadar kolay yanmazlar. Bundan dolayı, bu ocaklarla faaliyete gitmeden önce mutlaka seti kurma, ocak yakma, gazını ayarlama, sökme çalışmaları yapılması gereklidir. Benzinli ocaklar doğrudan çakmak ya da kibrit çakmasıyla alev almazlar öncelikle basınçlandırılması, sıvı haldeki yakıtın, ısıtılması, sıvıdan gaza geçişinin sağlanması ve bu şekilde alev almasının sağlanması gerekir. Bu işleme ön-ısıtma denmektedir.

Ön ısıtma işlemine geçmeden önce ocağın tipine göre sıvı haldeki yakıtın basıncının arttırılması gerekir. Bunun için yakıt tüplerinde pompası bulunur. Pompa yardımıyla basınç arttırılır. Ön ısıtma işlemi için ocak tipine göre sıvı yakıtın geldiği borunun ısıtılması gerekmektedir. Bunun için ispirto, alkol ya da white gas kullanılabilir. Ana üniteye bir miktar (3/4 çorba kaşığı kadar) ispirto ya da white gas dökülür, ardından yakılır. Ocak ünitesindeki gaz borusunun ısınması sağlanır. Boru ısınıp da içindeki sıvı yakıt gaz formuna geçmeye başladığı zaman ön-ısıtma işlemi tamamlanmış olur. Hemen akabinde yakıt çıkışı açılarak yanmanın başlaması sağlanır. Bu işlem ocak tipine göre değişiklikler göstermektedir. Ön-ısıtma işleminin nasıl yapıldığına ilişkin ocağınızın markasına göre Youtube vb. sitelerde detaylı anlatım videolarına ulaşabilirsiniz.

Benzinli ocak olarak MSR, Primus, Edelrid markaları kendilerini kanıtlamış markalardır. Markalar ve modelleri arasında farklılıklar mevcuttur, örneğin MSR XGK, Dragonfly gürütültü çalışırlarken, Whisperlite (Internetional, Universal) modeli daha sessiz ve gazı ayarlanabilir niteliktedir.  Universal modelinin farkı kartuş bütan gazla da çalışabiliyor olmasıdır. Bu markalar dışında piyasa çeşitli marka ve modellerde benzin ocakları bulmak mümkündür. Benzinli ocaklar iğneli uçlara sahip oldukları için bu bölümlerin temizlenmesi ve bakımlarının yapılması önemlidir. İs ve kurum bağlaması durumunda tıkanmalar yaşanabileceği için mutlaka temizlenmesi ve kurumdan arındırılması gerekir. Benzinli ocaklarda en temiz yakıt white gas olarak bilinen saatçi benzinidir. Saatçi benzini, nafta olarak anılır ve teknik olarak %100 light hydro treated distillate olarak belirtilir, saatçilerin saat camlarını temizleme amacıyla kullandıkları çok yanıcı bir yakıttır. Yarım litrelik cam şişelerde saat toptan malzemecilerinde satılmaktadır. Bu yakıt biraz pahalı olmasına rağmen temiz ve kurumsuz bir yakıttır. Ocağınızın uzun vadeli kullanımı için white gas önerimdir.

Erdi YILMAZ